3 czerwca 2015 roku na dziedzińcu wrocławskiego Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu odbyła się uroczystość wręczenia Nagrody Jana Nowaka-Jeziorańskiego. Laureatem został wybitny poeta, pisarz i eseista Tomas Venclova.
Dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich Adolf Juzwenko podkreślił, że Veclova został uhonorowany za “twórczą wierność wartościom, które stanowią fundament europejskiej cywilizacji”.
Pisarz odbierając nagrodę powiedział, że w chciałby złożyć hołd patronowi nagrody. – Niestety nigdy w życiu nie spotkałem Jana Nowaka-Jeziorańskiego. Wiem, że była to postać emblematyczna dla dziejów Europy Wschodniej i całego współczesnego świata. Polityk i żołnierz, publicysta i społecznik, dyplomata, który dał przykład wierności swoim przekonaniom – mówił.
Jak dodał, zawsze starał się kierować kilkoma maksymami sformułowanymi przez Nowaka-Jeziorańskiego. – Pierwsza z nich brzmi: byłem przekonany, że komunizm upadnie, ponieważ tkwiące w nim sprzeczności prędzej czy później musiały doprowadzić do załamania się tego systemu. Druga: to nie ważne czy ojczyzna mi się podoba, czy nie, z duszy jej sobie nie wyrwę. Trzecia ma specjalne znaczenie w teraźniejszych, niestety znów niepewnych i trudnych czasach: pesymizm jest proroctwem, które samo się spełnia, obyśmy nie zapomnieli tego nigdy – mówił Venclova.
Tomas Venclova urodził się 11 września 1937 roku w Kłajpedzie. Ukończył filologię na Uniwersytecie Wileńskim, a następnie semiotykę i literaturę rosyjską na uniwersytecie w Tartu. W latach 70. angażował się w działalność litewskiej i rosyjskiej opozycji antykomunistycznej. Działał m.in. w litewskim ruchu obrony praw człowieka, współtworzył litewską filię Komitetu Obrony Praw Człowieka. Zagrożony represjami, w 1977 roku wyemigrował na stałe do Stanów Zjednoczonych, za co pozbawiono go obywatelstwa ZSRR. W USA prowadził zajęcia na Uniwersytecie w Berkeley oraz Uniwersytecie Yale.
Jest autorem licznych publikacji tłumaczonych na wiele języków. W języku polskim ukazały się m.in.: “Dialog o Wilnie” (wspólnie z Czesławem Miłoszem), “Siedem wierszy”, “Rozmowa w zimie”, “Kształty nadziei”, “Aleksander Wat: obrazoburca”, “Niezniszczalny rytm: eseje o literaturze”. Jest także autorem licznych przekładów polskiej poezji na język litewski. Przełożył m.in. wiersze Herberta, Miłosza, Norwida oraz Szymborskiej.
Dotychczas wśród uhonorowanych Nagrodą im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego znaleźli się Tadeusz Mazowiecki, George Bush senior, Stanisław Szuszkiewicz, kardynał Jean-Marie Lustiger, Siergiej Kowalow, Vaclav Havel, Leszek Balcerowicz, Jerzy Koźmiński, Valdas Adamkus, Instytut Literacki w Paryżu oraz prof. Zbigniew Brzeziński
Nagroda została ustanowiona 4 czerwca 2004 roku przez Jana Nowaka-Jeziorańskiego, prezydenta Wrocławia, Uniwersytet Wrocławski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich i Kolegium Europy Wschodniej. Wręczana jest corocznie osobom bądź instytucjom, których życie, działalność, aktywność przyczyniły lub przyczyniają się do tworzenia struktur niepodległej Polski oraz budowy społeczeństwa obywatelskiego.
