Opis
Związki polityki i literatury są o wiele bliższe, niż można by było sądzić. Wielkie szekspirowskie dramaty poddają analizie problemy, które do dziś nie zostały w pełni przedstawione przez teoretyków polityki. Doświadczenie totalitaryzmów XX wieku zostało najlepiej opisane przez wielkich literatów – Czesława Miłosza czy Milana Kunderę. Literatura klasyczna często znacznie trafniej obrazuje struktury zorganizowanych form siły i władzy na świecie aniżeli czynią to rozprawy z filozofii politycznej – z takiego założenia wychodzi Leonidas Donskis. W jaki sposób rozumienie władzy politycznej odnosi się do literatury? Dlaczego najwcześniejsze przejawy tolerancji politycznej i religijnej pojawiają się w literaturze utopijnej, a nie w traktatach filozoficznych?
Próbując odpowiedzieć na te pytania, litewski filozof, sięgając po Machiavellego, Orwella czy Cervantesa, dokonuje analizy relacji między władzą a wyobraźnią, polityką a literaturą, a także zasadami rzeczywistości i wyobraźni.
Żaden podręcznik polityki czy historii politycznej nie zdoła nigdy zastąpić dramatów i sonetów Szekspira, komedii Machiavellego, powieści podróżniczych Swifta i Daniela Defoe, powiastek filozoficznych Woltera czy alegorii Orwella. Zawarte w nich lekcje z zakresu polityki i moralności mają szczególne znaczenie teraz, gdy polityka w rozumieniu klasycznym została zniszczona przez nowoczesną biurokrację napędzaną przez rzesze technokratów, gdy system technokratyczny z dumą odgrywa rolę demokracji oraz gdy brutalna polityka siły, fanatyzm, krótkowzroczność i tchórzostwo pod płaszczykiem walki o pokój i ludzką godność niszczą dzisiejszy świat.
(…) Możemy mieć pewność, iż idee i dylematy moralne wielkich twórców nigdy się nie zestarzeją, że literatura nie utraci zdolności stawiania fundamentalnych pytań, rzucania nowego światła lub innego rodzaju oddziaływania na politykę, zdystansowaną dziś wobec człowieka oraz jego problemów tożsamościowych i wolnościowych.
Z Przedmowy
Leonidas Donskis jest znakomitym kontynuatorem ważnej, choć mało w Polsce znanej, litewskiej tradycji liberalnej, zrodzonej w środowiskach dysydentów i emigrantów. Swoją wcześniejszą książkę „Tożsamość i wolność” poświęcił jej koryfeuszom, wśród których są socjolog Vytautas Kavolis, politolog Aleksandras Stromas i poeta Tomas Venclova. To w rozmowie z nimi rodziła się jego koncepcja wyobraźni moralnej, która w tej książce znajduje swoje rozwinięcie w dyskursie z Machiavellim, Szekspirem, Cervantesem, Stendhalem, Miłoszem, Orwellem, Kunderą czy Baumanem. Wyobraźnia moralna daje Donskisowi silny punkt odniesienia w epoce „płynnej uczuciowości”, łącząc myśl z działaniem oraz ucząc nowoczesnej miłości i przyjaźni. Fakt, że autor tych rozważań został członkiem Parlamentu Europejskiego, a ściślej jego ponadnarodowej frakcji Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz Europy, dowodzi, że pozostaje wierny przekonaniu Machiavellego o tym, że teoria rodzi się z mądrej praktyki, a poszukiwanie prawdy to „skuteczne działanie potwierdzane przez historię”.
Krzysztof Czyżewski
