10 i 12 czerwca w ramach projektu “(Re)uniting the East and West: Reflections on the 2004 EU enlargement”(REWEU) odbyły się debaty z udziałem naukowców, ekspertów i samorządowców. Projekt ma na celu uhonorowanie 20-tej rocznicy tak zwanego “Wielkiego Wybuchu” – największego rozszerzenia w historii UE (10 nowych członków), w ramach którego do Wspólnoty dołączyła także Polska. Projekt ma na celu zachęcenie do refleksji nad konsekwencjami rozszerzenia sprzed 20 lat dla Europy, UE i jej państw członkowskich. Skupia się także na lekcjach dla obecnych kandydatów wynikających z Wielkiego Wybuchu. Oba wydarzenia zorganizowaliśmy we współpracy z uniwersytetami, aby podkreślić wagę edukacji i potrzebę zaangażowania młodych ludzi w debatę publiczną oraz znaczenie dialogu międzypokoleniowego w dyskusji na temat przyszłości Unii Europejskiej i procesu rozszerzenia.
10 czerwca gościliśmy na Wydziale Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i rozmawialiśmy na temat roli edukacji i kultury w procesie integracji Unii Europejskiej. Gości powitali Adam Balcer, dyrektor programowy KEW-u i dr Agnieszka Smólczyńska-Wiechetek, kierowniczka Wschodoznawstwa UAM-u. W debacie “Uniwersytet im. Rozszerzenia Unii Europejskiej: rola edukacji i kultury w procesie integracji europejskiej” udział wzięli prof. UAM dr hab. Łukasz Donaj z Zakładu Stosunków Międzynarodowych; dr Anastasya Baukova z Wydziału Historii Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu im. Iwana Franki i dr Magda Lachowicz, wykładowczyni wschodoznawstwa na UAM. Debatę moderował Adam Balcer.
Paneliści pokazali na przykładzie Polski i Ukrainy fundamentalne znaczenie procesu integracji europejskiej dla poprawy jakości edukacji wyższej państw członkowskich i kandydujących. Przedstawili także najważniejsze ograniczenia i wyzwania dla dalszego rozwoju współpracy między uniwersyteckiej w Europie. Zaproponowali także konkretne rozwiązania, dzięki którym można przezwyciężyć te słabości lub przynajmniej zdecydowanie je zmniejszyć. Podkreślili, że problemy wynikają często z przyczyn biurokratycznych, ale także z rosnącego nacjonalizmu i tendencji autorytarnych w wielu krajach UE (w tym Polsce). Te ostatnie stanowią kluczowe zagrożenie zarówno dla integracji europejskiej jak i wolności badań naukowych oraz autonomii uniwersyteckiej. Debata wywołała żywą reakcję zgromadzonych studentów i kadry naukowej, którzy zadali liczne pytania i komentowali wypowiedzi panelistów.
12 czerwca debata przeniosła się do Opola. W Collegium Civitas Uniwersytetu Opolskiego rozmawialiśmy o prawach mniejszości narodowych w procesie rozszerzania UE. Studentów, wykładowców oraz media zgromadzone na sali powitali Adam Balcer, dyrektor programowy KEW-u i Prof. Krzysztof Zuba, kierownik Katedry Studiów Europejskich. Spotkanie rozpoczął wykład dr Katarzyny Kownackiej, dyrektorki Departamentu Wyznań i Mniejszości Narodowych i Etnicznych MSWiA na temat sytuacji prawnej mniejszości narodowych w Polsce, u naszych sąsiadów i kilku wybranych państwach UE. Następnie miała miejsce debata “Europejska Unia mniejszości. Prawa mniejszości narodowych a proces rozszerzenia UE” z udziałem dr Iriny Tkeshelashvili, członkini Team Europe Direct Poland, dr Magdaleny Lenartowicz, prezeski Stowarzyszenia Europa Iuvenis, Rafała Bartka, przewodniczącego Sejmiku Województwa Opolskiego i Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim oraz dr Marka Mazurkiewicza, pełnomocnika wojewody opolskiego ds. mniejszości narodowych i etnicznych. Debatę moderował Adam Balcer.
Podczas debaty zaprezentowane zostały przykłady funkcjonowania mniejszości narodowych i narodowości w wybranych państwach europejskich, zarówno w aspektach prawnych, społecznych, ekonomicznych i politycznych. Paneliści skupili się przede wszystkim na sytuacji Niemców w Polsce i Katalończyków w Hiszpanii, pokazując podobieństwa i różnice między nimi na tle położenia narodowości żyjących w innych państwach unijnych. Szczególne zainteresowanie publiczności wzbudziła kwestia statusu mniejszości narodowych w Gruzji w sytuacji jej przekształcenia się w autorytarny reżim oraz poważnego kryzysu w relacjach tego kraju z Unią Europejską.
Debata w Opolu była równocześnie inauguracją działalności Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej (RODM) w województwie dolnośląskim i województwie opolskim. Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP powierzyło KEW-owi kierowanie RODM-em w obu województwach w latach 2025-2026.
