Wyniki wyborów do niemieckiego Bundestagu w 2025 r. były w równym stopniu sukcesem skrajnie prawicowej Alternatywy dla Niemiec (Alternative für Deutschland, AfD), co wskaźnikiem rosnącej fragmentacji niemieckiego krajobrazu politycznego i upadku niemieckich Volksparteien (głównych partii głównego nurtu). Wpływ tych wydarzeń wykracza poza politykę krajową: Na poziomie europejskim ciągły wzrost AfD, jej potencjalna współpraca z innymi eurosceptycznymi i antyeuropejskimi partiami oraz jej cel podważenia UE od wewnątrz stanowią rosnące zagrożenie.
W swoim tekście „Ever more radical, ever more popular? AfD after the 2025 Elections” Florian Lippert i Pola Cebulak opisują krajobraz polityczny w największej gospodarce UE po lutowych przedterminowych wyborach. Po utworzeniu nowego rządu koalicyjnego między CDU/CSU i SPD uwaga opinii publicznej wielokrotnie przenosiła się na skrajnie prawicową AfD, która otrzymała drugą co do wielkości liczbę głosów w wyborach, a następnie wyprzedziła nawet wszystkie inne partie w niektórych krajowych sondażach popularności. Wkrótce potem partia ta została sklasyfikowana przez krajową agencję wywiadowczą jako „zdecydowanie prawicowa”. Jak argumentują autorzy, ten podwójny rozwój – rosnąca popularność wraz z rosnącą radykalizacją – stanowi poważne wyzwanie dla ugruntowanych partii, wywołując pytania o ich przyszłe strategie i potencjalny pułap polityczny AfD.
Podczas gdy tradycyjne partie tracą poparcie wyborców, AfD pozycjonuje się jako „nowa Volkspartei”, szczególnie we wschodnich regionach. Lippert i Cebulak podkreślają, że jeśli ten trend się utrzyma, wkrótce może stać się niemożliwe utworzenie samorządów lokalnych bez udziału skrajnej prawicy. Z kolei na poziomie krajowym głównym celem strategicznym AfD jest pozycjonowanie CDU/CSU jako potencjalnego (młodszego) partnera w przyszłości. Aby to osiągnąć, może albo złagodzić swój wizerunek, aby poszerzyć atrakcyjność i wywrzeć presję na konserwatystów, aby złagodzili lub porzucili swoją politykę zapory ogniowej, albo dalej radykalizować, aby nadal testować granice tolerancji politycznej i osłabiać opór ugruntowanych partii.
W kontekście europejskim eurosceptycyzm AfD ewoluował od sprzeciwu wobec dofinansowań finansowych podczas kryzysu euro do bardziej radykalnego stanowiska skoncentrowanego na etnicznym nacjonalizmie, teoriach spiskowych i krytyce liberalnego porządku UE, mającego na celu obalenie, a nie opuszczenie bloku. Chociaż AfD miała jak dotąd ograniczony wpływ na Parlament Europejski, jej wzrost w Niemczech może w przyszłości wzmocnić nieliberalny blok polityczny w Europie.
Autorzy konkludują, że sukces AfD i jej potencjał do przejęcia władzy w rządzie będą zależeć od jej strategicznego pozycjonowania – od tego, czy nadal będzie się radykalizować, czy też będzie umiarkowana – oraz od tego, jak inne partie, w szczególności CDU/CSU, pozycjonują się wobec AfD, w tym od decyzji o utrzymaniu lub złagodzeniu polityki zapory ogniowej. Jeśli obecne trendy się utrzymają, wybory w 2025 r. mogą oznaczać ostatni raz, kiedy udział AfD w rządzie jest wykluczony dla konserwatystów, prowadząc do bardziej rozdrobnionego krajobrazu politycznego, w którym populistyczne naciski i kompromisy mogą przesunąć centrum polityki bardziej na prawo.
Przeczytaj cały dokument: Policy paper: Ever more radical
Florian Lippert jest profesorem nadzwyczajnym kultury i literatury europejskiej oraz dyrektorem Centrum Badań nad Kulturami Demokratycznymi i Polityką (DemCP) na Uniwersytecie w Groningen w Holandii.
Pola Cebulak jest profesorem nadzwyczajnym prawa europejskiego na Vrije Universiteit Amsterdam. Prowadzi katedrę JUDILL Jean Monnet na temat „Sędziowie kontra nieliberalizm: Mobilizacja prawna na rzecz rządów prawa”.
