W dniach 22-28 września 2024 roku realizowaliśmy projekt edukacyjny „Polska i jej sąsiedzi. Historia, teraźniejszość i przyszłość” dla uczestników z krajów Bałkanów Zachodnich – Serbii, Macedonii Północnej, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Kosowa i Albanii.
Uczestnicy przybyli do Krakowa w niedzielę, 22 września i mieli możliwość natychmiast po przylocie zapoznać się z tym, jak funkcjonuje port lotniczy w Krakowie im. Jana Pawła II, zawdzięczając uprzejmości Szymona Olechowskiego, który oprowadził grupę po terminalu pasażerskim i podzielił się informacją na temat tego, jak rozwijało się drugie co do ilości obsłużonych pasażerów lotnisko w Polsce, które w tym roku prawdopodobnie osiągnie wynik 11 milionów pasażerów.
W Krakowie grupa wzięła udział w seminarium zorganizowanym wraz z pracownikami Instytutu Studiów Europejskich Uniwersytetu Jagiellońskiego, podczas którego prof. Kinga Anna Gajda wygłosiła dla uczestników wykład na temat polskiego doświadczenia integracji z UE i perspektywy integracji państw Bałkanów Zachodnich. Wykład Pani Profesor stanowił inspirację do dyskusji z pracownikami instytutu na ten sam temat. Podczas seminarium uczestnicy z Bałkanów Zachodnich dzielili się swoim doświadczeniem z polskimi akademikami, a polscy naukowcy opowiadali im o swojej pracy naukowej związanej z tematyką integracji europejskiej.
Podczas następnego spotkania z dyrekcją Międzynarodowego Centrum Kultury i redaktorem naczelnym kwartalnika „Herito” uczestniczy wysłuchali wykładu dr Łukasza Galuska na temat relacji Polski z sąsiadami Europy Środkowej. Po wystąpieniu pana dyrektora miała miejsce ożywiona dyskusja na temat miejsca Polski w Europie i projektów kulturalnych promujących Polskę za granicą.
We wtorek rano grupa zwiedziła Muzeum Żydowskie Galicja gdzie po obejrzeniu wystawy stałej spotkała się z również z dyrektorem Muzeum – Jacek Stawiski, który opowiedział uczestnikom o relacjach polsko-żydowskich. Uczestników interesowała zarówno tematyka historyczna, szczególnie związana z pamięcią II wojny światowej, jak również kwestia relacji polsko-żydowskich dzisiaj, również w kontekście toczącej się wojny w Gazie.
Uczestnicy programu mieli również możliwość bezpośrednio porozmawiać z przedstawicielami białoruskiej diaspory w Krakowie i wysłuchać wykładu na temat ich działalności społeczno-kulturalnej w Krakowie. Wykład ten przeprowadził Hleb Laputska, koordynator projektów medialnych w organizacji Prastora. Podczas ukraińskiej kolacji przedstawicielka Związku Ukraińców w Polsce p. Marta Lewosiuk Oliynyk opowiedziała im o funkcjonowaniu organizacji w Polsce oraz przedstawiła historią mniejszości ukraińskiej w naszym kraju. Jej wykład na temat mniejszości uzupełniła Olga Pakosh, która opowiedziała uczestnikom o sytuacji ukraińskich uchodźczyń w Polsce i nowopowstałym projekcie medialnym Sestry. Po wystąpieniu Olgi Pakosh miała miejsce długa dyskusja na temat migracji ukraińskiej do Polski i innych państw europejskich.
Podczas wizyty w żydowskiej dzielnicy Kazimierz uczestnicy programu mieli również chwilę refleksji na temat współistnienia kultury żydowskiej w życiu miasta, a także na temat współczesnego rozwoju miasta w kontekście zjawiska coraz bardziej nasilającej się turystyki masowej. Temat ten był omawiany na spotkaniu z przedstawicielami Małopolskiej Organizacji Turystycznej –Mirosławem Bartyzelem i Magdą Osuch oraz przedstawicielem Krakow Airport Arturem Staniszewskim.
Następnie kontynuowaliśmy program w Cieszynie – mieście, która rzeka Olza dzieli lub łączy z Czeskim Cieszynem. Wielokrotnie przekraczając mosty na Olzie w obydwie strony, nasza grupa w obydwu miastach odbyła kilka cennych spotkań – w czeskim ratuszu spotkaliśmy się z p. Dariuszem Branny, który wygłosił wykład na temat tego, jak funkcjonuje dwujęzyczna administracja w Czeskim Cieszynie oraz regionach przygranicznych należącej do Republiki Czeskiej zamieszkałych przez mniejszość polską. Po polskiej stronie miasta uczestników programu na Rynku starego miasta wyjątkowo ciepło przywitała p. burmistrz Cieszyna Gabriela Staszkiewicz. Po wspólnej kolacji Pani Burmistrz wybrała się z nami na wspólny spacer do Studni Trzech Braci. W towarzystwie pani burmistrz oraz przedstawicieli lokalnych instytucji i mediów – uczestnicy mieli okazję także podyskutować o sytuacji mniejszościowych mediów w języku polskim w Czechach z lokalnym dziennikarzem Szymonem Brandysem, podczas gdy ogromną wiedzą historyczną na temat zawiłej historii Cieszyna XIX i XX wieku podzieliła się z nami pani Irena French, dyrektorka Muzeum Historii Śląska Cieszyńskiego.
Na początku jednak zaczęliśmy naszą znajomość z obydwoma Cieszynami od Klubu Polskiej Książki i spotkaniem z p. Romanem Wirthem, który kontynuując tradycję rodzinną prowadzi polską księgarnię w Czechach. Roman jest lokalnym patriotą i źródłem nieocenionej wiedzy na temat pogranicza polsko-czeskiego. Razem z p. Wirthem zwiedziliśmy Czeski Cieszyn, słuchając jego wykładu na temat wielokulturowego miasta i podziwiając architekturę Belle Epoque oraz międzywojenny czechosłowacki modernizm, a także odkrywając dość nieoczekiwane wątki, jak chociażby prowadzoną przez Albańczyków z Macedonii Północnej kawiarnię.
Następnego dnia gości z Bałkanów przywitano w Liceum im. J. Słowackiego w Czeskim Cieszynie, gdzie dyrektor szkoły p. Marek Grycz opowiedział nam o tym, jak funkcjonuje szkolnictwo mniejszości polskiej w Republice Czeskiej, a uczniowie 9 klasy przygotowali prezentację o swojej szkole i ojczystym kraju, co spotkało się z wyjątkowo żywą reakcją ze strony gości.
Akcentem spinającym wizytę w Cieszynie była wizyta w Transgranicznym Centrum Informacji Turystycznej przy moście Przyjaźni, gdzie p. Stanisław Kawecki z Rady Miasta podzielił się z uczestnikami doświadczeniem polsko-czeskiej współpracy transgranicznej, prezentując historię powstania obiektu oraz realizację pomysłu wdrożenia Szlaku Tramwaju Cieszyńskiego. Replikę tegoż tramwaju, odtworzonego precyzyjnie wg. zachowanych w archiwum w Wiedniu dokumentów można zobaczyć przed budynkiem Centrum.
Symbolem naszego projektu była rotunda św. Mikołaja – zabytek architektury romańskiej, jeden z najstarszych na ziemiach współczesnej Polski, którą można było obejrzeć na Wzgórzu Zamkowym, a stamtąd podziwiać panoramę doliny Olzy oraz widoki na obydwa miasta na jej brzegach.
Program kontynuowaliśmy zgłębiając kontekst Śląska – udając się ze Śląska Cieszyńskiego na Śląsk Opolski, aby zakończyć go na Dolnym Śląsku.
W Opolu grupa zwiedziła Stare Miasto razem z miejscową działaczką społeczną Darią Ogon, która wygłosiła dla uczestników wykład o wielokulturowym Opolu. W czasie kolacji uczestnicy zapoznali się z kwestią praw mniejszości niemieckiej na Śląsku Opolskim – miało to miejsce podczas spotkania z p. Rafałem Bartkiem, Przewodniczącym Zarządu Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim oraz p. Norbertem Rasch – działaczem mniejszości niemieckiej, radnym sejmiku opolskiego oraz pełnomocnikiem zarządu województwa opolskiego do spraw wielokulturowości. Zgłębieniu wiedzy na temat mniejszości niemieckiej, który wygłosił na ten temat krótki wykład. Poznaniu złożonych relacji polsko-niemieckich służyła również wizyta w Centrum Dokumentacyjno-Wystawienniczym Niemców w Polsce w Opolu, gdzie uczestnicy otrzymali informacje na temat genezy powstania tego niezwykle cennego dla mniejszości niemieckiej w Polsce ośrodka, jego funkcjonowania, dofinansowania i celów działalności, a także zwiedzili wystawę stałą, która prezentuję historię i teraźniejszość Niemców w Polsce.
W drodze do Wrocławia – który stanowił koniec naszej trasy – zatrzymaliśmy się w Świdnicy, gdzie razem z pastorem Pawłem Mellerem wspólnie zwiedziliśmy Kościół Pokoju pw. Świętej Trójcy. Ta największa drewniana barokowa świątynia w Europie i zabytkowy obiekt sakralny wzniesiony na mocy porozumień traktatu westfalskiego podpisanego w 1648 roku, kończącego wojnę trzydziestoletnią, która dziś należy do świdnickiej parafii Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP sprawiła ogromne wrażenie na uczestnikach grupy.
Następnie odbyliśmy wizytę w Krzyżowej – gdzie w dawnym majątku rodziny von Moltke obecnie funkcjonuje Międzynarodowe Centrum Konferencyjne prowadzone przez Fundację „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego. Fundacja została powołana 30 lat temu, kilka miesięcy po symbolicznej polsko-niemieckiej Mszy Pojednania dnia 12 listopada 1989, w której wzięli udział Tadeusz Mazowiecki oraz Helmut Kohl. Inicjatorami utworzenia Fundacji byli Polacy i Niemcy, ludzie różnych wyznań, których łączyły dążenie do przezwyciężania podziałów, wynikających z sytuacji politycznej po drugiej wojnie światowej, oraz pragnienie rozwijania w Europie relacji opartych na wzajemnym szacunku, dialogu i gotowości do pojednania. Dr. Tomasz Skonieczny oprowadził uczestników projektu po wystawie, który opowiada etapy długiej drogi do pojednania polsko-niemieckiego. W ramach tej wizyty uczestnicy brali również udział w międzynarodowych warsztatach, specjalnie opracowanych dla grup z Bałkanów Zachodnich.
We Wrocławiu z grupą spotkał się prezes Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego we Wrocławiu Laurynas Vaičiūnas, zaś na spotkaniu w ratuszu, uczestnicy projektu mogli się zapoznać z polityką współpracy międzynarodowej Wrocławia w ramach programu miast partnerskich, a także inicjatywach miasta, skierowanych na wsparcie dla wspólnot białoruskiej i ukraińskiej w mieście.
Wątek współpracy z Ukrainą i jej instytucjami kulturalnymi był kontynuowany też na spotkaniu w Narodowym Zakładzie im. Ossolińskich – gdzie swoją wiedzą na temat współpracy transgranicznej poprzez instytucję kultury wspólnego dziedzictwa narodowego podzieliła się p. Wiktoria Malicka. Pracownicy instytucji oprowadzili też naszych uczestników po wystawie czasowej Ossolineum w Sali Pod Kopułą, zatytułowanej Małe Formaty Wielkiej Wojny i zorganizowanej z okazji 110. rocznicy wybuchu I wojny światowej.
Na zakończenie programu goście z krajów Bałkanów Zachodnich aspirujących do wejścia do Unii Europejskich odbyli wizytę w Biurze Parlamentu Europejskiego we Wrocławiu. Wieczorem, w swobodnej atmosferze, mogli z kolei podyskutować o tym, jak w mieście działają rozmaite inicjatywy społeczne i kulturalne związane z integracją licznych grup społecznych spoza Polski (Ukraina, Białoruś, Gruzja). Gościnie zaproszone do tej rozmowy to Olga Chrebor, doradczyni Prezydenta Wrocławia ds. mniejszości ukraińskiej. Podczas kolacji Irina Tkeshelashvili, przedstawicielka TeamEurope wygłosiła wykład na temat sytuacji migrantów gruzińskich w Polsce.
Program zakończyliśmy w sobotę, 28 września. Uczestnicy programu powrócili do swoich krajów. 10 grudnia w Belgradzie, we współpracy z Polskim Instytutem w Belgradzie oraz Ambasadą RP w Serbii planowany jest końcowy etap programu, w ramach którego odbędzie się ponowne spotkanie większości uczestników projektu oraz wymiana doświadczeń zdobytych przez nich podczas realizacji pierwszego etapu projektu w Polsce.
Link do programu: https://www.kew.org.pl/wp-content/uploads/2025/02/Poland-and-its-neighbour-agenda.KEW_.FINAL_.pdf
Zadanie publiczne finansowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w konkursie „Dyplomacja Publiczna 2024”