ZBRODNIA W KUROPATACH 1937–1941: PRAWDA I WOLNOŚĆ
Polsko-białoruska konferencja online
(https://zoom.us/webinar/register/WN_775svk4tQtSIjEhB7PuRyA)
24 lutego 2021
„Dziady przeciwko terrorowi” – pod tym hasłem 1 listopada 2020 roku tysiące Białorusinów maszerowało Mińska do Kuropat, aby upamiętnić ofiary zbrodni sowieckich i zaprotestować przeciwko represjom władzy, które uderzają dziś w białoruską opozycję. Siły porządkowe próbowały rozbić demonstrację, użyto gazu łzawiącego, granatów hukowych i kul gumowych, aresztowano ponad 300 osób, wiele z nich pobito. Uczestnicy uroczystości, którym udało się dotrzeć do Kuropat, złożyli kwiaty i zapalili znicze przy krzyżach oraz śpiewali pieśni. Z biało-czerwono-białymi flagami w rękach utworzyli żywy korytarz prowadzący do centralnego miejsca upamiętnienia.
Kuropaty, uroczysko na obrzeżach Mińska, jest symbolem zbrodni komunistycznych na białoruskiej inteligencji. To właśnie tam Sowieci w latach 1937–1941 rozstrzelali według różnych szacunków od 100 tys. do 250 tys. osób. W Kuropatach zabijani byli również Polacy – ofiary operacji polskiej NKWD oraz zbrodni katyńskiej. W Związku Sowieckim o terrorze komunistycznym nie wolno było wspominać, dlatego Kuropaty zostały wymazane z pamięci zbiorowej, podobnie jak inne miejsca masowych rozstrzelań. W 1988 roku w języku białoruskim ukazał się artykuł autorstwa Zenona Pazniaka i Jewgenija Szmygalewa Курапаты — дарога смерці [Kuropaty – droga śmierci], w którym po raz pierwszy poruszono kwestię masowych mordów. Mimo upływu lat zbrodnia w Kuropatach nadal czeka na rzetelne opracowanie naukowe – wciąż nie przeprowadzono badań archeologicznych, a dokumentacja pozostaje zamknięta w archiwach. Z jednej strony Kuropatom grozi zapomnienie i zatarcie śladów zbrodni, z drugiej – instrumentalizacja w ramach oficjalnej państwowej polityki historycznej. Jednocześnie ostatnie wydarzenia wyraźnie wskazują, że pamięć o sowieckim terrorze jest żywa wśród Białorusinów i staje się istotnym punktem odniesienia dla tych, którzy dziś domagają się prawdy i wolności.
Wspólna konferencja Instytutu Pileckiego i Domu Białoruskiego w Warszawie będzie poświęcona masowym represjom, których Białorusini i Polacy doświadczyli ze strony totalitarnej władzy sowieckiej w latach 1937–1941. Celem konferencji jest prezentacja obecnego stanu wiedzy na temat zbrodni w Kuropatach, która pozostaje poza głównym nurtem świadomości historycznej Polaków, a na Białorusi jest bliżej znana tylko w kręgach opozycyjnych. Zależy nam na podkreśleniu wspólnoty doświadczeń Białorusinów i Polaków w konfrontacji z komunizmem. Chcemy także zastanowić się nad rolą pamięci o Kuropatach i – szerzej – sowieckim terrorze w procesie upodmiotowienia społeczeństwa białoruskiego i kształtowania się nowej białoruskiej tożsamości politycznej. Czy wspólna historia narodów Europy Środkowo-Wschodniej może być podstawą porozumienia i współpracy? Jakie znaczenie ma doświadczenie komunizmu dla wysiłków na rzecz budowy i poszerzenia przestrzeni wolności i demokracji w naszym regionie? Jak wprowadzać tę perspektywę do głównego nurtu pamięci europejskiej?
ЗЛАЧЫНСТВА Ў КУРАПАТАХ 1937-1941: ПРАЎДА І СВАБОДА
ПОЛЬСКА-БЕЛАРУСКАЯ АНЛАЙН-КАНФЕРЭНЦЫЯ
24 ЛЮТАГА 2021
„Дзяды супраць тэрору” – пад такім лозунгам 1 лістапада 2020 года тысячы беларусаў маршавалі з Мінска ў Курапаты дзеля таго, каб ушанаваць ахвяры савецкіх злачынстваў і запратэставаць супраць рэпрэсій улады, якія скіраваныя сёння на беларускую апазіцыю. Службы парадку спрабавалі разбіць дэманстрацыю, быў выкарыстаны слезацечны газ, шумавыя гранаты і гумовыя кулі, было арыштавана больш за 300 чалавек, шмат хто з іх быў збіты. Удзельнікі ўрачыстасцяў, якім атрымалася дайсці да Курапатаў, усклалі кветкі і запалілі свечкі каля крыжоў, а таксама заспявалі песні. З бела-чырвона-белымі сцягамі ў руках яны стварылі жывы калідор, які вёў да цэнтральнага месца памяці.
Курапаты, урочышча на ўскраінах Мінска, з’яўляецца знакам камуністычных злачынстваў, скіраваных на беларускую інтэлігенцыю. Гэта менавіта там Саветы ў 1937–1941 гады расстралялі па розным ацэнкам ад 100 да 250 тыс. чалавек. У Курапатах забівалі таксама палякаў – ахвяры Польскай аперацыі НКУС, а таксама ахвяры Катыні. У Савецкім Саюзе пра камуністычны тэрор было забаронена прыгадваць, таму Курапаты былі выкрэсленыя з грамадскай памяці, таксама як і іншыя месцы масавых расстрэлаў. У 1988 годзе па-беларуску выйшаў артыкул, аўтарамі якога былі Зянон Пазьняк і Яўген Шмыгалёў, пад назвай Курапаты — дарога смерці, які ўпершыню закранаў тэму масавых забойстваў. Нягледзячы на тое, што прайшло столькі гадоў, злачынства ў Курапатах усё яшчэ чакае канкрэтнай навуковай працы – усё яшчэ не былі праведзены археалагічныя даследаванні, а дакументацыя застаецца схаванай у архівах. З аднаго боку Курапатам пагражае забыццё і замятанне слядоў злачынства, а з іншага – інструменталізм у рамках афіцыйнай дзяржаўнай гістарычнай палітыкі. У той жа час апошнія падзеі выразна паказваюць, што памяць пра савецкі тэрор яшчэ жывая сярод беларусаў і робіцца істотнай кропкай адліку для тых, хто сёння патрабуе праўды і свабоды.
Супольная канферэнцыя Інстытута Пілецкага і Беларускага дому ў Варшаве будзе прысвечана масавым рэпрэсіям, якіх зазналі беларусы і палякі з боку таталітарнай савецкай улады ў 1937–1941 гадах. Мэтай канферэнцыі з’яўляецца прэзентацыя актуальнага ўзроўню ведаў на тэму злачынства ў Курапатах, якое застаецца па-за галоўным напрамкам гістарычнай свядомасці палякаў, а ў Беларусі бліжэй вядома толькі ў цесных колах апазіцыі. Нам важна падкрэсліць агульны досвед беларусаў і палякаў у канфрантацыі з камунізмам. Мы хочам таксама падумаць пра ролю памяці аб Курапатах і – у шырэйшым аспекце – пра савецкі тэрор падчас суб’ектывізацыі беларускага грамадства і фармавання новай беларускай палітычнай свядомасці. Ці можа агульная гісторыя народаў Цэнтральнай і Усходняй Еўропы быць падставай для паразумення і супрацоўніцтва? Якое значэнне мае досвед, звязаны з камунізмам, для высілкаў, скіраваных на фармаванне і пашырэнне прасторы свабоды і дэмакратыі ў нашым рэгіёне? Як увесці такую перспектыву ў галоўны напрамак еўрапейскай памяці?
